Trong nhiều năm qua, bạo lực học đường vẫn luôn là nỗi lo của gia đình, nhà trường và toàn xã hội. Không chỉ xảy ra trong lớp học, hành lang hay sân trường, bạo lực còn xuất hiện trên đường đến trường, trong các hoạt động ngoại khóa và cả trên môi trường mạng. Điều này tạo ra một vòng xoáy đáng sợ, ảnh hưởng trực tiếp đến sự an toàn, sự phát triển tinh thần và tương lai của trẻ em.
Vậy đâu là nguyên nhân thật sự dẫn đến bạo lực học đường, và nó tác động như thế nào đến học sinh – những người trực tiếp trải nghiệm hoặc chứng kiến?
Bạo lực học đường – khái niệm và những hình thức thường gặp
Bạo lực học đường không chỉ gói gọn trong các vụ việc xô xát hay đánh nhau. Trên thực tế, nó có thể biểu hiện dưới nhiều hình thức tinh vi và khó nhận diện hơn:
- Bạo lực thể xác: xâm phạm thân thể như đánh, đạp, xô ngã, dùng hung khí hoặc vũ khí, thậm chí phá hoại tài sản, trộm cắp hay phóng hỏa. Đây là dạng dễ nhìn thấy nhất và thường gây chấn thương nặng nề cho nạn nhân.
- Bạo lực tinh thần: bao gồm chửi bới, đe dọa, cô lập, gán biệt danh, chế giễu, lan truyền tin đồn thất thiệt. Dù không để lại vết thương bên ngoài, nhưng nó hủy hoại lòng tự trọng và để lại ám ảnh tâm lý lâu dài.
- Bạo lực tình dục: quấy rối bằng lời nói, hành vi chạm không mong muốn, ép buộc tình dục, đe dọa liên quan đến tình dục. Đây là dạng ít được nói đến nhưng gây tổn thương nặng nề cả về thể xác lẫn tinh thần.
- Bắt nạt học đường: thường là hành vi cố ý, có hệ thống, nhằm hạ thấp, kiểm soát hay gây tổn thương cho một học sinh yếu thế hơn. Nó có thể là thể chất, tinh thần hoặc tình dục.
- Bắt nạt trên mạng: cùng với sự phát triển của công nghệ, nhiều em trở thành nạn nhân của những tin nhắn nặc danh, bình luận ác ý, hình ảnh và video bị phát tán. Không gian mạng tưởng chừng “ảo” nhưng lại để lại vết thương “thật” rất khó chữa lành.
Nguyên nhân của bạo lực học đường
Bạo lực học đường không xuất phát từ một lý do đơn lẻ. Nó là kết quả tổng hợp của yếu tố cá nhân, gia đình, nhà trường và xã hội.
- Từ phía học sinh
- Những em từng bị bắt nạt hoặc bị cô lập dễ hình thành tâm lý phòng vệ bằng cách tấn công ngược lại.
- Áp lực học tập và kỳ vọng từ cha mẹ khiến trẻ rơi vào căng thẳng, nếu không có kỹ năng giải tỏa sẽ dễ bùng phát thành hành vi tiêu cực.
- Một số học sinh bắt chước hành vi bạo lực từ phim ảnh, trò chơi điện tử hoặc mạng xã hội.
- Từ phía gia đình
- Trẻ lớn lên trong môi trường có bạo lực, chứng kiến cha mẹ mâu thuẫn, xung đột hoặc bị chính người thân bạo hành thường dễ học theo hành vi này.
- Gia đình thiếu sự quan tâm, thấu hiểu cũng khiến trẻ cảm thấy bị bỏ rơi, dễ tìm đến cách gây chú ý bằng hành vi tiêu cực.
- Từ môi trường nhà trường
- Sự thiếu giám sát, thiếu chuyên gia tâm lý hoặc quy trình can thiệp chậm trễ khiến bạo lực âm thầm kéo dài.
- Văn hóa cạnh tranh thành tích đôi khi vô tình tạo áp lực, đẩy trẻ đến mức độ căng thẳng và xung đột.
- Từ yếu tố xã hội
- Trẻ em tiếp cận quá sớm với nội dung bạo lực, phim ảnh, game online có yếu tố gây hấn.
- Việc dễ dàng tiếp cận hung khí, chất kích thích, rượu bia cũng làm gia tăng nguy cơ xảy ra bạo lực.
Tác động của bạo lực học đường
1. Đối với học sinh tham gia bạo lực
Những em gây bạo lực có thể cảm thấy thoả mãn tạm thời vì được “thể hiện sức mạnh”. Tuy nhiên, đi kèm với đó là nỗi sợ bị trả thù, lo lắng bị kỷ luật. Về lâu dài, sự lặp đi lặp lại sẽ khiến các em dần coi bạo lực là công cụ duy nhất để giải quyết vấn đề, làm tăng nguy cơ phạm pháp trong tương lai.
2. Đối với nạn nhân
Tổn thương thể chất có thể là vết bầm tím, gãy xương, thậm chí nguy hiểm đến tính mạng. Về tâm lý, nạn nhân dễ rơi vào trầm cảm, lo âu, mất ngủ, ám ảnh, sợ đến trường. Não bộ trẻ em chưa phát triển hoàn thiện nên khi chịu đựng sang chấn kéo dài, hệ thần kinh sẽ luôn trong trạng thái “báo động đỏ”, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển cảm xúc và trí tuệMoet 3.
3. Đối với học sinh chứng kiến
Những em chỉ “đứng nhìn” cũng chịu ảnh hưởng nặng nề. Các em có thể mang cảm giác tội lỗi vì không dám can thiệp, hoặc nỗi sợ rằng mình sẽ là nạn nhân tiếp theo. Sự lặp lại này khiến trẻ dần mất niềm tin vào môi trường học đường, sống trong lo âu thường trực.
4. Đối với phụ huynh
Bạo lực học đường không chỉ dừng lại ở trường lớp mà còn kéo gia đình vào vòng xoáy cảm xúc. Có cha mẹ vô tình tiếp tay bằng cách khuyến khích con “mạnh mẽ” theo cách sai lầm, nhưng cũng có những phụ huynh chủ động hợp tác với nhà trường, đồng hành để bảo vệ con em. Sự phối hợp này chính là chìa khóa để tạo ra môi trường an toàn cho học sinh.
Hướng đi nào để giảm thiểu bạo lực học đường?
Để giải quyết tận gốc, cần có sự chung tay của gia đình – nhà trường – xã hội:
- Gia đình cần quan tâm, lắng nghe, dạy con kỹ năng quản lý cảm xúc, giải quyết mâu thuẫn bằng cách tích cực.
- Nhà trường cần thiết lập hệ thống tư vấn tâm lý, quy trình phát hiện – can thiệp – hỗ trợ rõ ràng, đồng thời xây dựng văn hóa học đường tôn trọng và nhân ái.
- Xã hội cần kiểm soát tốt hơn nội dung bạo lực trên truyền thông, mạng xã hội và có biện pháp xử lý nghiêm các hành vi xâm hại học đường.
Chỉ khi các bên phối hợp đồng bộ, học sinh mới được học tập trong một môi trường an toàn, lành mạnh và đầy tình thương.
